Home
KASHBA Asiatica
Ais Loupatty & Ton Lankreijer
Staalstraat 6
1011 JL Amsterdam
Open 12:00 – 17:00
Zondag / Sunday 14:00 - 17:00
Contact:
31-20- 6 23 55 64
Inleiding
Eigenlijk riep ik maar wat. Als iemand me vroeg naar de eigenlijke betekenis van een voorouderbeeld, vergeleek ik het gemakshalve maar met een familie fotoalbum. Ik realiseerde me domweg niet dat ik daarmee zo’n zestig miljoen jaar evolutie tot een schriel stamboompje reduceerde, tot een stukje macramé van een luttel stel genetische lijnen.
Eigenlijk is het Gods schuld. Beter gezegd: dit komt doordat ik ben opgevoed met een godsbeeld dat de mens van bovenaf schiep – naar zijn evenbeeld – was dat maar waar. Het grootste deel van de wereldbevolking luistert daar dan ook verbaasd naar die vreemde gedachtenkronkel; staan er bij jullie dan geen verre voorouders aan het begin..?
Het begrip voorouders is onontbeerlijk bij het leren kennen van Afrikaanse en Aziatische geschiedenis, talen en culturen. Maar wat betekenen hun veelvormige beelden en symbolen dan, wie of wat wordt er dan bij hen herdacht?
Ik begon dit onderwerp dichtbij huis, bij mijn eigen voorouders, maar raakte desalniettemin rap verdwaald in het Boek van de Mens en probeerde het tenslotte maar zo'n beetje terug te lezen naar het allereerste hoofdstuk.
Foto: Hiroshi Hamaya, Japan, 1940
‘Maar laten we er geen elitair begrijpen van maken. Iedereen die oplettend is, die wil horen, die gepassioneerd is en niet zo maar terloops wat wil weten, die werkelijk zegt ik wil de bron van het leven kennen zal luisteren, niet naar mij, hij zal luisteren… het zit in de lucht.’
1
Gesteente is wat minder vergankelijk dan de rest op aarde en wordt dan ook sinds mensenheugenis geassocieerd met voortbestaan, continuïteit, zo niet eeuwigheid.
Sommige culturen verbeelden voorouders met een sacrale steen, monument of graftombe. Anderen stapelen een eilandje van rotsblokken en noemen het de verblijfplaats van voor–ouderlijke geesten, zoals in sommige Japanse tuinen.
In alle uithoeken van de wereld kom je de prachtigste voorouderbeelden tegen:
man-vrouw sculpturen, maskers, totempalen, teveel en te gevarieerd om op te noemen.
De mens mag vooral zichzelf graag afbeelden en tot uitdrukking brengen – al dan niet op zoek naar wortels en identiteit.
Baulé, Côte d’Ivoire
Enig begrip van voorouder-verering is onontbeerlijk bij het leren kennen van de Afrikaanse of Aziatische geschiedenis, talen en culturen – oftewel de helft van de wereldbevolking zo niet meer.
papua new guinea
A burial platform, Apsaroke – Edward Curtis 1908
Vele bijbehorende rituelen zijn bestudeerd en beschreven: van het verzamelen van knoken en schedels bij een luchtbegrafenis tot het schoon schrobben van graven tijdens het Ching Ming Festival;
van de opzwepende trommels tijdens de extatisch dans van gemaskerde sjamanen tot de requiemmis tijdens Allerzielen om de voorouderlijke zielen in het vagevuur te helpen doorstromen naar de hemel.
caroline islands micronesia
Maar waar staat het begrip voorouders eigenlijk precies voor?
Wie of wat wordt herdacht, vereerd, zo niet aanbeden?
SGang Gwaay, native american
Het begrip wordt doorgaans oppervlakkig omschreven: 'voorvaderen, stamouders’ (Van Dale) of ‘een persoon waar iemand vanaf stamt’ (wikipedia). Het wordt in verband gebracht met bloedverwantschap.
Het impliceert echter de vele, vele generaties die aan de betovergrootouders vooraf gingen – bet staat hier voor beter in de etymologische betekenis van meer.
Zeg maar: tot voorbij de 513de generatie, die volgens het officële verwantschapsschema hoogopperaartsvooredel-stamoudbetovergrootouder heet.
Maar dan ben je wel beland in mythen, sprookjes of intelligent design – de waanvoorstelling waarin de een z’n voorouder verandert
in de ander z’n spook.
Stamboom Charles II
Een thans levend individu die 30 generaties terug telt, komt in de Hoge Middeleeuwen aan en telt dan ruwweg zo'n miljard voorouders – meer dan de totale wereldbevolking in die tijd. - wikipedia
Hoezo stamboom onderzoek?
(mij helaas onbekend maar prachtig kunstwerk)
Wanneer iemand me naar de betekenis van een voorouderbeeld vroeg, maakte ik gemakshalve een vergelijking met een oud familie-fotoalbum. Gekend heb je de meesten niet maar met wat goede wil, begrip en smeuiige details vallen er altijd wel wat lijntjes te trekken.
Zoals met het weversgezin op deze oude foto van rond 1900, mijn eigen overgrootouders.
Het gezin Willem Lankreijer - Classina Hafakker rondom 1910. Mijn opa staat tweede van links.
Hun bevroren houding brengt hen geen millimeter dichterbij. Vrij van storende associaties laat je een van de gehavende fotootjes restaureren en uitvergroten: voor ergens-leuk aan de wand. Zonder te beseffen dat je dit met directe (gekende) ouders niet zo zou doen.
Van zuur verdiende centen lieten zij een gezinsportret maken. Even deftig als de rijke klasse zich eeuwenlang in olieverf liet vereeuwigen. En even plechtig om het gehavende gebit te maskeren.
Ongetwijfeld besefte het gezin de status van dit momentum: voor het eerst binnen de geschiedenis van deze arme wevers-families zouden zij na hun overlijden nog een gezicht dragen: als voorouders ‘vereeuwigd’.
Anno nu toont hun bevroren blik, hun goeie goed, de weelderige studioachtergrond – alles verstorven in sepia – een verleden dat hoe dan ook tot mijn geboorte leidde. De geschiedenis van een weversgeslacht.
D’ où Venons Nous / Que Sommes Nous / Où Allons Nous – Paul Gauguin 1897
In een tijd dat fotoalbums zelfs niet meer op het Waterlooplein belanden maar met een enkele toetsaanslag worden gewist, toont een vergeelde foto aan de muur je komaf – als identiteit of curiositeit.
Vandaar misschien mijn associatie tussen voorouderbeeld en familiefotoalbum: beide duiden streek en stamboom, cultuur en geschiedenis.
Een naïeve vergelijking.
Chinees foto albumpje, gevonden in de negentiger jaren op markt in Beijing.
Een treffender verbeelding voor voortplanting dan een stamboom laat zich moeilijk bedenken: uit verschillende windrichtingen, mogelijk werelddelen uit elkaar, bundelen menselijke genen zich om weer uit te waaieren en tòch een geheel aan erfelijk materiaal achter te laten: een mens.
Geschiedenis kun je in het stamboom-symbool eveneens kwijt: de vele roots groeperen zich tot een stevige, fysieke stam en de vele takken waaieren de ontwikkelingen uit die door opvolgende generaties zullen echoën – en door zo’n driekwart van de wereldliteratuur.
Voorouderverering interpreteerde ik niet als het aanroepen van familie-geesten om het lot van de nakomelingen gunstig te beïnvloeden, maar als eerbied.
Eerbied voor de duizenden voorgaande generaties die met hun drang tot voortplanting bewerkstelligden dat hier en nu mijn klootjes in aardse modder
liggen te pulseren om hun voorbeeld te volgen; not to reason why, but to do and die.
Een nogal gemakzuchtige interpretatie.
Het vierde gebod eert uw vader en uw moeder vergrapte mijn vader graag tot eerst je vader, dan je moeder.
Hij zal niet hebben beseft hoe raak hij er voorouderverering mee samenvatte: het zalven van de mannelijke lijn met als voornaamste doel het vergaarde bezit bijeen te houden voor hun oude dag en hun nageslacht – in die volgorde.
Voorouderverering is met name in de westerse wereld vooral synoniem aan voorvaderverering. Dankzij termen als God de Vader zit de patrilineaire afstamming in menige taal ingekpaseld als ware het een religieus feit.
Maar ook in culturen zonder een vaderlijke god aan het hoofd is het een zonneklaar gegeven.
Fraai voorbeeld is hoe in China tijdens Mao Zedongs bewind religie als opium voor het volk werd verbannen.
Ongetwijfeld om te voorkomen dat de richtlijnen van de Vader der Natie niet de strijd aan hoefde te gaan met de richtlijnen van God de Vader. Kortom, de
eeuwenoude strijd tussen wereldlijke en geestelijke macht.
De wijdverbreide voorouderverering – met eeuwenlang vader aan het hoofd van elk gezin – paste in het communistische stystem en kwam überhaupt niet ter sprake.
Chinees foto albumpje, gevonden in de negentiger jaren op markt in Beijing.
Van Dale: Stamboom 7. de gezamenlijke personen die uit één stamvader zijn voortgesproten, syn geslacht: de twaalf stammen van Israël.
Wikipedia: Een genealogie is een opstelling van alle personen uit dezelfde familie, uitgaand van de oudst bekende voorvader in mannelijke lijn (generatie I), die stamvader wordt genoemd.
Aardewerk, Mexico.
Misschien besefte m’n vader het toch eigenlijk wel. Traditioneel werd de oudste zoon naar grootvader van vaderszijde vernoemd – alleen de mannelijke lijn telde.
Hierdoor ontstond het vaste patroon Johannes, Wilhelmus, Johannes, Wilhelmus – een paar eeuwenlang overigens de meest gangbare namen in de Lage Landen.
Tijdens de tweede wereldoorlog brak er een onherstelbaar familie-conflict uit toen de oudste broer van m’n vader met deze traditie brak – naar zeggen om ‘de ouwe bok’ te jennen en te onttronen.
’Toen de eerste van Bep en Wim werd geboren, noemden ze hem Jo,’ vertelde m’n moeder jaren later.
‘Wàt 'n bonje Vader daarover maakte. Hij heeft die van Willem zelfs nooit aangekeken.
“De jongen had Jàn moeten heten!”
De halve oorlog zat hij op 't krukje bij het fornuis erover te jammeren. Boos
was hij, boos bleef hij. Z’n éérste kleinkind, potdomme...’
De breuk was wellicht tekenend voor het tijdsgewricht. Ook het vader-op-zoon weversambacht – van het kleine weefgetouw in huis tot de gekmakende en trommelvlies-verscheurdende machines in Hilversumse tapijtfabrieken – werd plots verleden tijd.
‘Zodra de schaftfluit van de fabriek klonk, zette Moeder de pannen op tafel. Kon het eten alvast afkoelen en hij snel weer aan het werk.
Stukloon, nou dan weet je het wel. Toen de fabriek eens 'n periode van overproduktie meemaakte, keurde zo’n voorbaas zonder blikken of blozen z’n afgewerkte tapijt af. Dat hield in dat je het tegen betaling mee naar huis moest nemen. Nou, dat heeft die man geweten. Vader liet hem alle hoeken van de fabriek zien. Want ze hàdden al prachtig Westminster op de vloer liggen in dat arbeidershuisje aan de Spoorstraat.'
De oude, onmachtige grumbler familias begreep niets van de zoveelste dageraad in een wereld waar iedereen altijd al
tegen hem schreeuwde. Kort na de bevrijding overleed hij.
Elk van z'n zonen meende na de tweede wereldoorlog te weten hoe de mensheid in elkaar stak en ging zonder omzien een eigen weg.
’Het welzijn van de huidige generatie hangt af van het welzijn van de voorgaande,’ meende Lafcadio Hearn, een van de eersten die - vanuit Japan - over voorouders schreef.
Hij doelde daarmee op zoiets als het evenzo mies makende, vooroologsche cliché 'als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje’.
2
Hearns stelling kan evengoed heel anders worden ingevuld.
Begraafplaats, Japan, 2015.
Zo hoorde ik ooit een oudere houthandelaar verhalen over zijn vroegere reizen naar Finland en Rusland. Staande in een ijskoud landschap inspecteerde hij ‘stukken bos’ terwijl naast hem de plaatselijke boomkweker met tranen in de ogen meekeek.
Natuurlijk, in de noordelijke, bitterkoude regionen is ’n beetje bloedverdunner nog het enige dat je enigszins warm houdt, maar niettemin: de bomen waren nog door zijn vader zaliger geplant… zoals hij bos aanlegde voor zijn zoon om lang na zijn overlijden te kappen.
Begraafplaats, Japan, 2015.
Hearn: ’Onder de invloed van het voorouder-idee en de daarop gebaseerde cultus, ontwikkelde zich de allereerste organisatie van het gezin, met wetten aangaande eigendom en opvolging, kortom de hele structuur van de klassieke maatschappij, zowel in de Westerse als Oosterse wereld.’
De Grieks-Ierse schrijver Hearn woonde en trouwde eind negentiende eeuw in Japan, een land dat Oscar Wilde in die tijd nog als ‘een puur verzinsel’ beschouwde.
Als een van de eersten beschreef Hearn de ‘cultus’ waar een millennia-lange voorouderverering volgens hem onvermijdelijk toe leidt.
Jonge vrouwen kiezen uit de voorgedrukte gebeden, Komaki, Japan, 2015.
De veelal zeer jonge vrouw, al dan niet per bruidsschat verhandeld, was ondergeschikt aan alle gezinsleden van haar man. Door te trouwen 'voor het aangezicht van zijn voorouders’ – een sacrale steen, beeld, plek of tempel – werd zij onderworpen aan de regels en cultuur binnen zijn familie.
Traditioneel familie erf, terracotta, China.
Hearn: 'Opmerkelijk is dat keizerlijke huwelijken altijd officieel bij de voorouders worden aangekondigd, en dat het huwelijk van de troonopvolger, of van andere mannelijke nakomelingen van het keizerlijke huis, wordt voltrokken in de keizerlijke tempel der voorouders.'
'Door het huwelijksritueel wordt de bruid in de familie-religie opgenomen. Ze wordt daarmee niet alleen geadopteerd door de levenden maar ook door de doden; vanaf dat moment dient zij de voorvaderen van haar man te vereren als haar eigen. '
Interieur voorouder tempel, China.
'Met de vereringen binnen haar eigen familie heeft ze niets meer van doen; en de begrafenisceremoniën die bij haar vertrek uit het ouderlijk huis werden uitgevoerd – zoals het ostentatief vegen van alle kamers, het aansteken van een dodenvuur voor de poort – zijn tekenend voor deze religieuze scheiding.’
Dorpsgezicht, wandschildering, Japan.
In menige Aziatische cultuur werd de band met het ouderlijk gezin van de bruid genadeloos doorgesneden. Met dit vooruitzicht groeide zij ook op: elk gezinslid, inclusief zijzelf, ging ervan uit dat zij al op jeugdige leeftijd het ouderlijk huis zou verlaten. Het meisje maakte niet ècht deel uit van de dagelijks familie-aangelegenheden en had nauwelijks stem binnen het geheel – haar loyaliteit zou immers weldra elders liggen.
Inmiddels een archaïsche traditie..?
The Kathmandu Post: 'Het ontwerp voor de nieuwe grondwet van Nepal beperkt het recht van vrouwen om voorouderlijk eigendom te erven (….) door de bepaling dat "zonen en dochters gelijk recht op voorouderlijk bezit zullen hebben" eenvoudig weer te schrappen.’ posted 5 juli 2015:
Mogelijk is dit wat er soms wordt bedoeld met traditie als schoffering van het heden.
Advocaat Meera Dhungana: 'Het moge duidelijk zijn dat alleen een patriarchale mentaliteit zou willen terug-krabbelen om vrouwen het erfrecht op ouderlijk bezit te ontzeggen.
Het nieuwe wetsontwerp laat eveneens onvermeld hoe alleenstaande vrouwen hun deel van het ouderlijke bezit
kunnen verkrijgen. Vrouwen in ons land zijn arm, met weinig toegang tot bezit. Dit zal hun positie alleen maar verergeren.’ Posted: 2015-07-05
Zelfs Van Dale kent voor ‘patriarchale mentaliteit’ slechts één omschrijving: ‘ouderwets.’
Newari boerenvrouwen, tijdens festival met manden zelfgemaakte wierook , Nepal.
The battle of the sexes kan op vrijwel elk intermenselijk kruispunt worden aanschouwd. De bewindsmannen van Nepal maakten wereldnieuws – nota bene in dezelfde tijd als het doorstrepen van de voorgestelde vrouwenrechten – door een nog kwetsbaardere groep plotseling wèl burgerrechten toe te kennen.
Verdeel en heers?
Tijdens fallus festival, Komaki, Japan, 2015.
Na aankomst op Tribuvan Airport januari jl, diende ik op een immigratiekaartje aan te vinken: 0 male 0 female 0 other.
Betekent 0 other een duidelijke groepering, vroeg ik me af tijdens het lange wachten in de rij, of is het bedoeld als vergaarbak voor al het afwijkende?
Hoe zal de lokettist reageren als ik 0 other aankruis? Wellicht hetzelfde als wanneer ik 0 female zou aankruisen: een stel borstelige
‘We made history today but our top leaders didn’t want to be a part of it.’ Posted on: 2015-08-11
Maatschappelijk gezien is het een opmerkelijke ontwikkeling, politiek gezien echter louter franje. Het recente voorstel voor een nieuw Burgerlijk Wetboek in Nepal ‘gaat totaal aan LGBTI voorbij door het nergens te benoemen.’
Voluit leest het inmiddels internationale sexe-abc: Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender and Intersexual. Toegegeven, intersexual moest ik even opzoeken: geboren met fysieke kenmerken van beider geslacht. Alleen de A van aseksueel lijkt nog te missen – of dat gevecht moet wellicht nog worden beslecht.
‘We made history today but our leaders didn’t want to be a part of it.’ – Monica Shahi.
Posted on: 2015-08-11
Buiten dat elke splitsing in de regel tot nieuwe conflicten leidt, kun je in een patriarchaal land – waarin vrouwen nagenoeg geen rechten kennen – deze derde mogelijkheid ook bezien als een zuivering van de herenclub.
0 otherde Ander gaan kan al snel over uitsluiting van , traditioneel vergezeld van onderwerping en erger.
En dat alles in een cultuur waar oudere mannen nog steeds hand in hand lopen of jonge mannen elkaar speels in het kruis grijpen – uitsluitend in het openbaar natuurlijk, het mocht eens een andere lading krijgen.
Meera Dhungana: We hebben een door mannen gedomineerde samenleving. Het gezinshoofd is altijd een man want zo luidt de wet. Dus hebben vrouwen hun rechten te winnen op de mannen. Het feit dat vrouwen na het huwelijk hun leven in het huis van de man doorbrengen, is ook een manifestatie van het patriarchaat: de geldende regels zijn immers die van haar man. Posted on: 2015-07-27
Misschien zit er toch nog ’n gouden randje aan dit m.i. onnozele paspoort. Aan buitenlandse grenzen verschijnen er nu reizigers met een document dat beamte noch computer kan verwerken. Mogelijk kan het toch een zigzag opstapje worden naar een wereldwijd overgaan van man/vrouw in officiële documenten èn wetgeving naar persoon – wat gelijkwaardigheid zeer ten goede zou kunnen komen.
Voor de genealoog wordt het wel wat lastiger om nog een stamboompje in kaart te brengen, maar of daarmee nou veel meer verloren gaat dan het invullen van een sudoku of kruiswoordpuzzel…
Mother and child, terracotta, Mexico
3
Een orthodoxe pater familias kon - en kan vaak nog steeds - gezinsleden uithuwelijken of afstoten, hun beroep of roeping bepalen, het leger of een oorlog insturen – alles uit naam van het voorspoedig voortbestaan van de familie.
Een geijkte tactiek om eenheid af te dwingen is door elk gezinslid verantwoordelijk te stellen voor de daden van de andere leden. Alleen als het echt nodig is, grijpt het gezinshoofd in. Zelfs als Zijne Aartsvader daarbij een blunder mocht begaan, dan nog is het hele gezin aansprakelijk – zijn positie tijdens de oudedag mocht ’ns in gevaar komen.
Lafcadio Hearn: 'Van bediende tot de heer des huizes – en alle tussenliggende posities binnen de huislijke hiërarchie – gold dezelfde plicht: absolute gehoorzaamheid aan de heersende zeden en tradities. De voorouder-cultus stond geen individuele vrijheid toe, niemand kon naar eigen genoegen liefhebben, ieder gezinslid had naar de regels te leven.
Het individu had welbeschouwd geen wettelijk bestaansrecht, het gezin was de maatschappelijke eenheid. Zelfs de patriarch bestond voor de wet slechts als vertegenwoordiger ervan, verantwoordelijk voor zowel de levenden als de doden.'
Hearn sprak van gezinsdespotisme. Mogelijk doordat hij in Japan als eeuwige buitenstaander niet als pater familias voor vol werd aangezien – ook al nam hij de naam Koizumi Yakumo aan, wendde hij zich tot het boeddhisme en werd hij professor aan de Waseda University.
Een halve eeuw later zou de journalist Donald Richie, die eveneens het grootste deel van zijn leven in Japan woonde, in een interview opmerken:
‘Als ik me hier geen buitenlander zou voelen, denk ik dat ik hier niet zou blijven. Was ik een Japanner, dan zou ik hier geen tien minuten blijven.’
Kortom, het verschil in waarneming kan tussen inwoner en toeschouwer diametraal zijn.
De buitenstaander Hearn voedde zijn vier kinderen heel bewust op als individu – zonder zich af te vragen hoe zij dit westerse denkbeeld dienden te harmoniëren met het diepgewortelde groepsdenken van de omringende samenleving.
Hearn’s kinderen
Zodra er binnen een familie onvrede ontstaat met de voorouder-traditie, weet de vader zich gesteund door ooms, buren, de dorpsraad, kortom het patriarchaat.
Soms koestert een dorp zelfs eeuwenoude afspraken met een verderop gelegen dorp om elkaar hierin te steunen – zoals het pela-schap op de Molukken. Om de loyaliteit der nazaten duidelijk te houden, zijn onderlinge huwelijken als gevaarlijk, zondig en tegen de adat verklaard.
Voorouderverering met al z’n rechten, plichten en rituelen gaat niet zozeer over de bestaande als wel over de gewenste of geïdealiseerde situatie.
Het millennia-oude wereldbeeld van China – met in het verlengde dat van Japan, Vietnam, Korea en andere Indo-Chinese landen – heeft volgens William Lakos ‘de voorouder-afstammeling via de vader-zoon metafoor uitgebreid tot de structuur van de samenleving en de politiek.’
‘Deze culturele strategie waardeert hiërarchie,’ schrijft Lakos. Oftewel: kennis en ervaring boven jeugdige onbezonnenheid, geschiedenis boven de waan van de dag.
‘Over de afgelopen drie millennia gemeten, toonde het de wereld een van de meest succesvolle en stabiele sociale systemen.’
Opmerkelijk hoe ook Lakos anno 2010 dit westerse cliché uit de 19de eeuw zonder enig voorbehoud herhaalt.
Ben Chu (2013): ‘Alsof de Chinese samen-leving millennia lang geen onderlinge verdeeldheid, oorlogen en machtswisse-lingen kende.'
Het westerse beeld van China kent wel meer verwarring. De Duitse historicus L. von Ranke had het over ‘het volk van de eeuwige stilstand.’
De dichter J.H. von Herder schetste China als ‘een gebalsemde mummie, gewikkeld in zijde en beschilderd met hiërogliefen’– op zich best een aardig voorouderbeeld.
In 1841 schreef The Times: ‘Iets dat volstrekte terreur benadert, dient te worden uitgeoefend vooraleer de steile arrogantie en het diep gewortelde zelfvertrouwen zal zijn gebroken.’
Een opzettelijk hoogdravend excuus voor 'culturele stilstand als rechtvaardiging voor imperialisme'. In gewone taal: we komen jullie helpen, of je het nou wil of niet.
Romanschrijvers als Charles Dickens zorgden voor bijpassende beeldvorming van De Chinees als De Ander.
Volgens Jerry Dennerline
(1989) verschilt het patroon van Chinese en Westerse geschiedenis evenveel als poëzie van toneel. ‘De eerste ontwikkelt zich in een metrum van rijm naar rijm, altijd volgens dezelfde regels. De tweede evolueert met sprongen, van bedrijf naar bedrijf, waarbij het plot steeds wisselt.
De Chinese geschiedenis maakt zich in ordelijke tijden groot een ruimte te vullen en desintergreert bij gebrek aan orde. De Westerse geschiedenis gaat van conflict naar conflict om ten slotte te eindigen in een of andere onvermijdelijk uitkomst.’
Degenen die tegenwoordig China’s veronderstelde homogeniteit roemen, noemt Ben Chu de useful idiots van een onbereikbaar, onderdrukkend regime.
Samengevat: de aanname dat een voorouderlijke systeem meer stabiliteit zou genereren is romantische onzin.
Het Chinese karakter voor het engelse filial piety is oorspronkelijk afgeleid van een oude man die door een kind wordt ondersteund.
Doorsnee Nederlandse woordenboeken vertalen filial piety als ‘kinderlijke gehoorzaamheid’.
Angkor Wat, Burma / Myanmar
Het idee dat de wereld door 'n god van bovenaf werd gecreëerd is alle voorouder-culturen totaal vreemd; van Afrika tot Azië.
’Doordat men voornamelijk offerde aan voorouders en niet zozeer aan goddelijke geesten, is de Chinese cultuur van oudsher meer op mensen dan op goden gericht; eerder humanist dan idealist.
Het eigenlijke doel van voorouder-rituelen was het bijeen houden van de familie en de uitbreiding daarvan naar verwanten en naar de staat. – William Lakos
Een wierookvat als dit is hèt symbool van oud China; volgens sommigen stammend uit de tijd van de allereerste vooroudervereringen.
De kern van elke samenleving is de zorg en verantwoordelijkheid voor elkaar. Of zoals het al jaren wordt samengevat: de kwaliteit van een samenleving kun je aflezen hoe deze met haar zwakkeren omgaat.
Voorouder-verering staat uiteraard niet los van eerbied voor de ouderen. Pragmatisch gezien houdt het gezin en gemeenschap bij elkaar.
Of zoals Maya Angelou haar gedicht The Black Family Pledge opent met de regels:
'Because we have forgotten our ancestors, our children no longer give us honor…’
'Voorouderverering is dan een ideale vorm,' verzekert Lakos, 'zonder te bekijken hoe vaak deze vorm afgleed tot patriarchale tirannie.
Hij moet toch ook weten dat wie dichtbij de macht zit – en dus de geijkte fouten en ijdelheden kent - doorgaans loyaal de mond houdt.
Als er bij voorouderverering íemand
de titel van priester toekomt, schrijft Marcel Granet, dan is het wel de pater familias – en anders zijn zoon.
Uit de bundeling van roots – met eigen voorouders, eigen rituelen en eigen parafernalia in een eigen voorouderlijke tempel – ontstaat onvermijdelijk tribalisme: strijd tegen andere stammen.
De uitverkorenen tegen de heidenen, de elite tegen het plebs, de incrowd tegen de 0-thers.
Herdenkingsritueel, een jaar na overlijden, Sherpa, tachtiger jaren, Nepal.
’Na de dood van de ouders is de zoon niet van zijn voorouder-lijke plichten ontslagen, slechts de vorm verandert.’ - W. Lakos.
Zo vergezelde ik tien jaren terug een vriend in Nepal die - samen met zijn gezin - binnen de periode van een jaar na het overlijden van zijn vader de vereiste rituelen diende te vervullen. Aangezien de oudste broer het liet afweten, voelde hij zich tot die plicht geroepen.
‘Ik hoop dat mijn vader in vrede zal rusten.’
Omdat ik die verzuchting alleen als rust in zijn hoofd kon interpreteren, ging ik met hem mee – urenlang de stad uit.
Hiervoor moest hij in de vier windhoeken van de vallei een uitgebreid ritueel uit te voeren. Tot voor kort duurde elk van deze pelgrimstochten – elk naar een hoge bergrug aan de rand van de vallei – drie dagen: een heen, een voor het ritueel en een terug. Ooit was het lange lopen onderdeel van de rouwverwerking. Tegenwoordig is men dankzij auto of openbaar vervoer na iedere tocht voor het donker weer thuis.
Op de muur van het hindoeïstische tempeltje – naast de boeddhistische stupa – zit tussen de portretten van de overledenen her en der een spiegeltje gespijkerd. Het is bedoeld om de rode tikha goed in het midden van het voorhoofd te plaatsen. Tijdens bij het kijken naar de voorouderlijke collage zijn de spiegeltjes echter een effektief memento mori.
Gedurende het eindeloos bidden en offeren van water, bloementjes en rijst, was ik de omgeving een beetje gaan verkennen. Zodra hij mijn afwezigheid bemerkte, vertelde z’n vrouw me later, staakte hij het ritueel en trommelde een zoekploeg bij elkaar.
‘De heuvels zit hier vol maoïstische guerrilla!’ beet hij me toe.
De levenden waren hem dierbaarder dan de overledenen.
– Denk je dat jouw zoon dit later allemaal voor jou zal doen?
‘Dat zal ik moeten afwachten,’ antwoordde hij zonder enige ironie.
Met het ouder worden neemt zowel het testosteron als het oestrogeen af, de geslachten verbroederen en verzusteren – zeker in de voorouderlijke eeuwigheid. Het begrip voorouders heeft in wezen dan ook niets met geslacht te maken, zelfs niet met nageslacht.
Huh? Kinderloze voorouders…?
4.
Ondanks alle armoe dankzij de oorlog verwekten mijn zorgzame ouders zes kinderen. Ondanks de latere welvaart, ik geen enkele. Maar wat een gezin op een paar huiselijke vierkante meters beleeft, maak ik op een maatschappelijke vierkante kilometer evengoed mee – de lach en traan zijn dezelfde.
Met verbazing observeer ik bij sommige leeftijdsgenoten het enthousiasme voor hun kleinkind, hun hummeltje, hun poepeltje, ukkepukkie, brabbelaartje…
- Wil je het opvoeden nog ’ns overdoen…?
Al oogt het krijsende, kale schepseltje ontegenzeglijk als een moppige marshmallow of een diepvries erwtje… terstond en ter plekke bevestig ik dat we naar de allerliefstemooiste baby ter wereld kijken – daar in dat wiegje, in die kribbe, dat strobedje, dat hoopje bladeren…
Met takt en geluk mag met name schoonmoeder eens per week oppassen op haar bloedjes van kleinkinderen, oftewel haar kinds (50%) kinderen (25%)… Tien generaties terug heeft elk van ons zo’n twee duizend bijdragende voorouders, volgens wikipediaanse berekeningen.
Naar de mening van ‘geestelijke leiders’ als toentertijd Confucius of in deze tijd paus nr 266 is ondergetekende een hebzuchtige egocentrist, die kinderen als ‘een bron van zorgen, een last, een risico beschouwt. Een samenleving die zo denkt is er een van depressie.’
Geen van de gebezigde termen – ego, last, samenleving, depressie – behoeft kennelijk precisering - zolang het
de Roomsche agenda maar steunt.
Dit heet propaganda, maar Wim Kan verwoordde het leuker toen hij in de zeventiger jaren de toenmalige paus voorhield: ‘Als je de sport niet beoefent, bemoei je dan ook niet met
de spelregels.’
De cabaretier wist toen nog niet dat de spelletjes die sommigen van de ‘geestelijken’ zelf speelden wel degelijk regels vereisten: wetsregels.
Voor ondergetekende egocentrist is de hunkering naar klein-kinderen even onbegrijpelijk als het beginnen aan een tweede leg. Maar deze-hier zwijgt, al moet hij soms de ondersteunende klopjes van zijn schouders schudden voor zijn ‘gemis'.
Ook al is overbevolking wereldprobleem numero uno – het verhevigt immers elk ander probleem – voortplanting blijft net zo numero uno... man…
Eigenlijk is het bizar dat sinds de uitvinding van de anti-conceptiepil in
1960 de wereldbevolking van 3 naar 7 miljard steeg – al heeft dat in eerste instantie uiteraard te maken met voedsel, medicijnen en dergelijke.
Volgens Confucius – bepalend voor een paar miljard mensen als je de generaties na hem optelt –was het niet-voortbrengen van kinderen, het nalaten van de nageslachtsplicht, een regelrechte misdaad omdat daarmee de voorouders werden omgebracht.
Dat is inderdaad een diepe, ja.
Meer oude Chinese foto’s: hier.
Dit idee zit ook samengevat in de stelling: je bestaat zolang als iemand ter wereld zich jou nog herinnert – zoals Karel van ’t Reve verkondigde.
'De wens is de vader van de gedachte.'
Beter af is de voorouder die zich in het collectief geheugen nestelt als grondlegger, held, heilige, martelaar, bodhisattva of watdanook zolang er maar een straat is vernoemd.
Zorgvlied, Amsterdam.
Het redelijk recente Chinese één kind-beleid was slechts een beperking van de traditionele plicht want van de maoïsten kregen kinderloze stellen evenmin een lintje.
'We kunnen veronderstellen dat onze voorouders, ongeacht hoe nieuwsgierig ze van aard waren, min of meer deden wat we ook nu nog allemaal doen: vertrouwen op ‘wat iedereen doet’.
Dus in een stammen-maatschappij waarin "iedereen weet" dat je een geit moet offeren om een jongen te krijgen, offer je een geit.' – Daniel Dennett
Nog steeds onthaalt men vrijwel wereldwijd een meisje als ’n wondertje en een jongen als een godsgeschenk.
Het is een onderscheid waarbij het begrip vooróuders synoniem is aan voorváders – ook al komt de banaliteit hiervan tot uiting in scheefgegroeide geslachts-verhoudingen, door bijvoorbeeld sexocide.
'De scheve verhouding in China heeft ertoe geleid dat China momenteel kampt met een geschat ‘overschot' van 40 miljoen mannen op 1,3 miljard inwoners.
Volgens econoom Amartya Sen is dit getal in India ongeveer even hoog. Hij onderzocht de oorzaken en gevolgen van een dergelijke evolutie.'
'Zijn uitkomsten waren dat sociologisch gezien in de maatschappij de man hoger wordt geacht om redenen van het dragen van de vaderlijke achternaam, de cult van de voorvaderen (jongens dragen de dodenbaar en verzorgen de crematie rituelen) en economisch gezien wordt de arbeidskracht van een jongen en zijn 'economische rentabiliteit' hoger ingeschat dan die van een meisje. Dit leidt er toe dat de ouderlijke keuze bij de geboorte soms in de buurt van sexocide komt.' - wikipedia
5
Nepal
‘Je leeft met ze, je voert ze, je vecht met ze, je voedt ze op,’ zei gudesire Stan laatst – terwijl we het over adoptie hadden en hij ons 'zeer geschikt’ verklaarde, terwijl ik voor mezelf zo m’n bedenkingen heb, verstand komt immers met de jaren – ‘en voor je het weet, voeden zij jou op, gaan ze het huis uit, vermenigvuldigen zich wel of niet, en al die tijd hou je gòdsziels veel van ze. Eigenlijk zou het me geen mallemoer meer uitmaken of ze nou wel of niet van mij zijn.’
Nepal
Daar kon ik me wèl iets bij voorstellen.
Het leek me een hedendaagse, zij het
wat vrije vertaling van een tekst uit
De Profeet (1923) van Kahlil Gibran
Uw kinderen zijn uw kinderen niet.
Zij zijn de zonen en dochteren van ’s levens hunkering naar zichzelf.
Zij komen door u, maar van zijn niet van u.
En hoewel ze bij u zijn, behoren ze u niet toe.
Gij zijt de bogen waarmee uw kinderen
als levende pijlen worden weggeschoten.
Maar laat het beeld zich ook spiegelen: uw ouders zijn niet uw ouders…
Staat dat beeld als een boog dan niet voor de overspanning van enkele miljoenen voorouders die ten lange leste samen kwamen in twee nazaten die jouw ziel en zaligheid voortbrachten?
'Eigenlijk riep ik altijd maar wat.’ Door voorouderbeelden met een familiefotoalbum te vergelijken, reduceerde ik zo’n zestig miljoen jaar evolutie tot een schriel stamboompje, tot een stukje macramé van een luttel paar genetische lijnen.
School in Nepal
Het begrip voorouders behelst oneindig veel meer dan dat tijdelijke stukje familiekarma – alsof een circus vol clowns, acrobaten en wilde beesten – de stad even aandoet.
M’n kribbe popped up in een bewustzijn dat reeds bestond en onverstoord verder zal gaan als m’n kist er straks wordt uitgedragen – wat gaf me toch het idee dat het om mij ging…?
Voorouderbeelden, Nagaland.
Wetenschappers, opperde Wendell Berry, pretenderen dat hun bevindingen uiteindelijk alle eeuwenoude kennis en ervaring als primitief en onnozel zullen ontmaskeren – de huidige mens dient met z’n voorouders diep medelijden te hebben.
‘De toevoeging nog niet opgelost eigent zich een mysterie toe als toekomstige
kennis. Het legt beslag op leven en toekomst uit naam van happige commentatoren en begerige profiteurs. Zodra een mysterie moet worden opgelost, heet het geen mysterie meer maar probleem.’
Zoals een oudere hoogleraar ooit een probleem uitlegde: ‘Het is nooit bewezen dat het zo is, maar er is ook nooit bewezen dat het niet zo is.’ De frase we weten het niet kwam niet op.
Citaten zijn en zeepkistje’s betoog – anders zijn ze dom gekozen en kun je net zo goed van de zon gaan genieten - en soms, heel soms, kunnen ze de trommelvliezen bereiken:
‘Wij erven de aarde niet van onze voorouders, we lenen haar van onze kinderen’ – volgens Chief Seattle, maar mogelijk een oud Duwamish gezegde.
De woorden klinken als een poëtische tegenstelling maar betogen slechts dat wij de aarde toebehoren en niet andersom – een besef dat volgens Lakos uit archeologische opgravingen inherent lijkt aan de oudste rituelen rond voorouders.
Dit besef, dit bewustzijn, is even plaats- en tijdsbepalend als op je rug in het korenveld kijken naar de sterren.
Be happy, be the moment, be yourself, just do it… toch?
Het inhameren van quasi individualisering – educatief of commercieel – overschreeuwt dat we.. sorry: wij.. in wezen sociale wezens zijn.
Zelfs voor het beantwoorden van de vraag wie ben ik heb je anderen nodig.
terracotta, mexico
Angkor Wat, Cambodja
'Het woord individu betekent ondeelbaar.
Als je ondeelbaar bent, ben je niet gefragmenteerd...
Crematie, Nepal
Wij zijn het resultaat van zeven miljoen jaar collectieve ervaring, geheugen, conditionering, enzovoorts.
Innerlijk, onder de huid, psychologisch, bèn je de mensheid en geen individu.
Het individu bestaat niet.
Tempeldeur, Tibet
‘Zijn wij goede voorouders?’ luidde een lezing over onze verantwoordelijkheid voor de toekomst.
Voorouder zijn we eigenlijk pas als we niet langer als individu herinnerd worden – een halve eeuw na dato of zo.
De impliciete aanname in de titel van deze lezing – namelijk dat er dan überhaupt nog iemand leeft en een idee heeft dat wij er ooit waren– tekent de mens.
Na tienduizend jaar is het tribalisme, voortkomend uit het patriarchaat, gewelddadiger dan ooit.
Nog steeds gelooft, hoopt of verkoopt men de illusie dat het morgen beter wordt.
Alsof de mensheid op de bank voor de teevee z’n
verdere evolutie ligt af te wachten – ‘terwijl mutatie geboden is’.
Opmerkelijk hoe wetenschappers zeggen nog niet 1% van het universum te kennen en niettemin alle kennis en cultuur ‘van vóór de Verlichting afdoen als het gedachtegoed van een vis in een donker vijvertje.'
'De precieze manier waarop de meest verbluffende instincten bij dieren werken is tot op heden in de biologie eigenlijk nog steeds niet afdoende verklaard. Trekvogels en vissoorten die zich feilloos naar voorouderlijke plaatsen begeven waar ze zelf nooit eerder waren, termieten-kolonies die, gescheiden door hindernissen, bruggen naar elkaar toe bouwen die perfect aaneensluiten, huisdieren die de thuiskomst van hun baas op de meest wisselende momenten exact voelen naderen - men weet niet hoe ze het doen, ieder beroep op telepathische of magische vermogens buiten beschouwing gelaten.' – Patricia de Martelaere
Terugkijkend op de ontwikkeling van de wetenschap tijdens zijn leven (1905-2002) schreef DNA-onderzoeker Erwin Chargaff:
'Het prachtige, onvoorstelbaar ingewikkelde tapijt wordt uiteen gerafeld; elke draad is als een ader die eruit wordt getrokken, bekeken en geanalyseerd – uiteindelijk is zelfs de herinnering aan het ontwerp verloren gegaan en kan niet meer worden teruggehaald.'
Onderin verschillende soorten urnen. Cambodja.
‘De wetenschappelijke geest is exact en helder in haar onderzoek. Het is geen medelevende geest, want het heeft zichzelf niet begrepen.
De religieuze geest – het met volle aandacht zoeken naar waarheid – is revolutionair en omvat de wetenschapsgeest. Andersom niet. De wetenschapsgeest is gebaseerd op
tijd, het zit geworteld in kennis, prestatie en succes.
Wanneer je werkelijk beseft dat het Boek der Mensheid een eindeloze beweging is en begin noch einde kent, besef je dat jezelf dat boek bent.
Dat betekent niet dat je plots onvergankelijk bent, maar dat het leven als beweging geen begin en eind kent. Op dat moment besef je het universum, het geheel.
Maar kùn je leven met ogen en oren die de totaliteit van het verleden bevatten, zowel het gister als een miljoen jaar terug, een seconde geleden en de oertijd? Dat is mutatie, dat is revolutie.’
J. Krishnamurti 1961
Burma / Myanmar
Dit is wat voorouderbeelden symboliseren, lijkt me,
dit is waar het begrip voorouders over gaat.
Baulé, Côte d'Ivoire
'Maar laten we er geen elitair begrijpen van maken. Iedereen die oplettend is, die wil horen, die gepassioneerd is en niet zo maar terloops wat wil weten, die het werkelijk zegt ‘ik wil de bron van het leven kennen’ zal luisteren, niet naar mij, hij zal luisteren… het zit in de lucht.’
– J. Krishnamurti 1961
All photographs and texts ©Kashba Ais Loupatty & Ton Lankreijer.Webdesign:William Loupatty