Home

KASHBA Asiatica

Ais Loupatty & Ton Lankreijer

Staalstraat 6

1011 JL Amsterdam

Open 12:00 – 17:00

Zondag / Sunday 14:00 - 17:00

Contact:

31-20- 6 23 55 64

lankreijer@me.com

kashba@planet.nl

Guanyin is een eeuwenoude uitbeelding

van de mens die zich bekommert om de wereld.

Zij of hij verzinnebeeldt volle aandacht.

Belangeloze, ik-loze aandacht.

Alleen dan is er ruimte voor mededogen, compassie, liefde.

Hij of zij verbeeldt het besef dat je leeft

dankzij de anderen in de wereld.

Zelfs het Mao-regiem bezag Guanyin los van religie ('opium voor het volk’).

Tot de rand beladen met breekbaar porselein zakten talloze Chinese bootjes eeuwenlang de riviertjes af: van de hoog gelegen Dehua-vallei naar de Fujian-delta.

Van daar voerden grotere jonken het door naar andere kustplaatsen.

Vanaf de 16de eeuw lagen er ook Europese koopvaardijschepen op handel te wachten, verder stroomopwaarts mochten ze niet.

Geen idee hoeveel weken zo’n bootje erover deed. Onze lange-afstand taxi vliegt over viaducten en tunnelt zich kilometers lang dwars door hinderlijke bergen – en doet er uiteindelijk drie uur over.

De oude binnenstad lijkt van buitenaf te worden vervangen door nieuwbouw.

(Als de winst van Wereldfabriek China de afgelopen decennia ergens in is geïnvesteerd dan is het wel in de eigen infrastructuur. Of nieuwe wegen nu langs afgronden in de Himalaya lopen of door tunnels in berg-landschappen, ze lijken onverwoestbaar.

Aan de Indiase en Nepalese kant van de Himalaya worden er wel elk regenseizoen stukken wegdek weggespoeld – en dat vindt hun bouwwereld helemaal niet erg. Chinese wegen echter hebben op kwetsbare punten bijvoorbeeld een slim afwateringssysteem onder de weg door – en dat vindt de dictatoriale systeem wel zo vanzelfsprekend.)

Volgens collectioneur Robert H. Blumenfield – schrijver van 'Blanc de Chine' over het witte porselein uit de Dehua vallei – was er in de eerste helft van de zeventiende eeuw sprake van ‘an intense chinamania’.

(In de Engelse taal refereert het woord china immer nog aan porselein).

Met manden vol porselein.

S. nr. 12 - 30 cm hoog

‘Millions of pieces of Chinese porcelain, including Blanc de Chine, were imported by ship to Holland and other European destinations.’

Meerdere vorsten, aristocraten en rijke kooplieden in Europa waren maniakale verzamelaars van het aanbod aan sierlijke vormen, gemaakt van dat uitheemse, fascinerende materiaal.

Zelfs de beeltenissen van Guanyin werden – in het calvinistische Holland van nog geen eeuw na de beeldenstorm – gewaardeerd om de verfijnde elegantie.

Toch ben ik haar tot nog toe op geen antiek schilderij tegengekomen. Dat zal aan mij liggen maar misschien komt het ook doordat het aanbrengen van grijze schaduwen om een wit oppervlak vorm te geven - evenals tanden - al snel detoneert in een kleurrijk 17de eeuws stilleven.

Porcelmania gaat in de 18de eeuw eveneens over de strijd om het kunnen reconstrueren van porselein in Duitsland (Meissen) en Engeland (Wedgewood).

Vele, huidige karakteriseringen stammen nog steeds uit het toentertijd in elitaire kringen populaire Frans: celadon, famille verte, blanc de chine, sang-de-boeuf.

Sinds Marco Polo het eerste porseleinen flesje - wel of niet - mee terugbracht naar Italië, is het onbekende, witte materiaal vernoemd naar het ‘varkensschelpje’ porcella, nu wereldwijd bekend als kauri-schelpje.

Nagenoeg al het blanc de chine kwam door de eeuwen heen uit Dehua. Het werd er gekocht of besteld door bijvoorbeeld handelaren, overheidsdienaren of taoïstische geletterden.

Een klein percentage van de Guanyin-beelden vond een weg naar verder weg gelegen Aziatische landen en dan vooral naar Chinese emigranten in havensteden als Singapore, Manila en Batavia.

Dat in de beelden van oudsher de boeddhistische symboliek domineert, komt wellicht doordat ook Japan een grote afzetmarkt vormde – totdat het invoerverbod halverwege de 17de eeuw langdurig van kracht werd.

(Shinto is in Japan weliswaar het prevalerende volksgeloof, maar biedt nagenoeg geen hoop op een eventueel leven na de dood (reïncarnatie). Hiervoor wenden Japanse ouderen zich tot de boeddhistische kloosters – die bijgevolg menig legaat toebedeeld krijgen.)

Dat Dehua-porselein door de eeuwen heen in het westen tamelijk onbekend bleef, kwam vooral doordat al het keizerlijk porselein sinds het jaar duizend uit de enige andere streek met goede porseleinaarde kwam, Jingdezhen, dat bovendien dichterbij Beijing ligt.

Als hofleverancier genoot de streek keizerlijke bescherming, waardoor levering èn kwaliteit doorgaans constanter konden zijn.

Nog steeds is de Dehua-vallei tamelijk onbekend.

Zelfs keramist/schrijver Edmund de Waal benoemt het blanc de chine uit Dehua niet in zijn boek uit 2015 over porselein – dat nota bene ‘The white road’ heet en op een lege, witte bladzijde het openingscitaat uit Melville’s Moby-Dick heeft staan:

What is this thing of whiteness?

S nr. 3 - 36 cm

Vanaf de negentiger jaren kochten wij talloze variaties blanc de chine regelmatig bij een rustige, kundige handelaar in Beijing. Totdat de goede man ineens van de aardbodem verdween. Wellicht wilde hij weg, ver weg, van zijn vrouw die wij onder ons mevrouw Mao noemden, naar het schel krijsende lid van de Gang of Four.

Dus besloten we zeven jaar geleden maar zelf de weg naar Dehua te vinden. Via de bekende havenplaats Xiamen – niet wetende dat via Quanzhou directer is.

De meeste beeldenmakers bleken echter te ver van de stad en te verspreid in de omringende heuvels te wonen; in de nabijheid van de ovens, in de buurt van de aders met de juiste porseleinaarde.

Onverrichterzake keerden we huiswaarts – maar het bleef wel zachtjes zeuren. Zodat we afgelopen november besloten nogmaals een poging te wagen.

(Vlak voor vertrek kwam bij veilinghuis de Zwaan het interieur van een Amsterdams grachtenpand grotendeels onder de hamer.

Onder de talrijke ‘19de en 18de eeuwse blanc de chines’ zagen we er vier van ons terug; kennelijk waren ze bij het overschrijden van de dorpel diep geschrokken en op slag verouderd – het is per slot een harde wereld daarbuiten.

Reden te meer om toch maar weer eens in Dehua op zoek te gaan.)

Hotelraam

Het daldorp van weleer blijkt tot een heuse stad te zijn uitgebouwd. Overrompelend snel en ingrijpend. Wikipedia spreekt van 300.000 maar ons inziens telt het onderhand wel een miljoen inwoners – wellicht nog steeds een dorp, wat China betreft.

In het centrum van Dehua

De stad kent geen taxi’s. Wel een soort van uber-systeem dat wij niet digitaal kunnen oproepen en betalen. Menigeen brengt je echter graag even naar het atelier van een vriend of familielid.

Aan het eind van een aankoop keert men onderling de smartphones naar elkaar met op het scherm QR-vierkantjes die even naar elkaar knipogen: de commissie vliegt over tafel aan je neus voorbij.

Geen probleem. Hoe hadden we anders het atelier gevonden in een stad die zo snel uitbreidt dat af en toe de inwoners noch hun routeplanner er uitkomen.

(Niet zo lang geleden namen bankbetalingen – een voorwaarde om te kunnen exporteren – zo’n vijf tot tien werkdagen in beslag. Hier, vanaf een laptopje in het hotel, blijkt het soms binnen een etmaal al overgeboekt.

‘Kapitaal dat als kwikzilver de wereld rondgepompt wordt’ is inmiddels een wel heel antieke, mechanische omschrijving.)

Sinds een paar jaar kent de stad enkele straten met nieuwe, chique porselein galleries. Opvallend is dat de oudere antiekwinkels verwaarloosd ogen of gesloten zijn.

Zou het besef dat echt, goed antiek porselein reeds lang in verzamelingen en musea vastzit dan eindelijk algemeen zijn geworden?

Nog afgezien van het feit dat porselein zonder dichtgetimmerde provenance (herkomst) nagenoeg niet met zekerheid te dateren valt.

Namaak ?

‘Dat ligt zeer ingewikkeld in een land waar kopiëren een gewaardeerde vorm van respect is, een manier om een vak te leren. De herhaling van de prestaties uit een vorige periode is simpelweg een achtenswaardige daad.

Hoe dan ook, eerlijk gezegd heb ik zelf tientallen jaren geprobeerd dit soort potten te maken. Die craquelure in het glazuur is mij nooit goed gelukt. Ik zou er alles voor over hebben gehad om zo’n kom te kunnen maken, laat staan het ook nog eens te herhalen.’ (De Waal)

B. 10 - 65 cm

Het zijn duidelijk de galeries die hier goede zaken doen. Ze promoten het werk van oudere en jongere kunstenaars. Hun gesigneerde Guanyin-beelden kosten doorgaans drie, vier, vijfduizend euro.

De galeriehouders, vaak zelf keramisten, zijn verrast over onze interesse naar Guanyin. Er komen zelden westerlingen langs, laat staan voor Guanyin.

Aan de ontbijttafel in het hotel zagen we wel wat zakenlieden maar die zaten duidelijk in grote, industriële projecten.

Ook HOPE en HAPPY bleken uiteindelijk misbaksels.

De binnenlandse markt van anderhalf miljard is Dehua meer dan voldoende. Deels worden de nieuwe, gesigneerde sculpturen gekocht met hoop op toenemende naamsbekendheid van de kunstenaar – en bijbehorende prijsstijgingen.

Als we aangeven dat er voor deze kostbare creaties, hoe mooi en bijzonder ook, thuis weinig animo zal zijn, blijken ze soms zonder signatuur een heel andere prijs te hebben.

Aan elk beeld – van welke prijs dan ook – is door vele vakmensen gewerkt. Van mal-makers en assembleurs tot stokers en glazuurders.

Evenals bij elke kunstenaar die met verloren-was techniek werkt, gaat de signatuur vooral over het ontwerp en soms nog een beetje over de afwerking.

Niet anders dan in schilderstudio’s, ook al staat er uiteindelijk Rembrandt of Dali onder.

Handelaren willen echter een naam als merk opdat er een internationaal geldende, geldelijke waarde aan gekoppeld kan worden. Niet anders dan een x-computer met x-vermogen, een diamant met x-gradatie helderheid of een garnalenkroket van Holtkamp.

Jammer, want meer medewerkers betekent doorgaans meer vakkennis. Elk doet datgene waar hij of zij goed in is. Zo betrekken ateliers soms een externe vaste hand om alle lijnen er in één vlotte beweging op te zetten.

Boeddha. S nr. 15 - 43 cm

‘Eén stuk porselein gaat door wel zeventig handen, het werk mag niet worden onderbroken.’ - Pater d’Entrecolles (1664-1741).

‘Daarom ronden de mannen de randen van de kunstwerken en worden de blauwe lijnen toevertrouwd aan de medewerkers die de contouren opzetten; zij leren wel ontwerpen maar niet inkleuren, terwijl degenen die de kleuren invullen op hun beurt niet leren ontwerpen, waardoor de hand vaardig wordt in dat ene werk en de geest niet wordt afgeleid.' (T’ao Shuo – oud geschrift)

'Door één man de grassen te laten doen, alleen de grassen, daalt het aantal missers. Je kunt bepalen waar het werk fout gaat en wie je moet straffen.’ (De Waal)

'In China, where eras of taste are measured in centuries, the tradition of innovation took place over centuries and not in individual years.’-Bluhmenfield

Oftewel: veranderingen in smaak en ontwerpen voltrekken zich niet in jaren maar in eeuwen. Toch moet blanc de chine het onveranderlijk hebben van het wit.

Het proces om porselein te maken, vereist opmerkelijk veel energie van mens en materiaal, maar als het zorgvuldig geselecteerde kaolien en de langdurig gezuiverde porselein-aarde dan tenslotte boven 1400 graden versmelten, kan dat schitterde wit ontstaan – een wit waar men eeuwenlang geen andere omschrijving voor had dan: als varkensschelpje, als ganzenvet, als eierschaal, als witte jade…

Al helemaal nadat het porselein ook nog een glazuurlaag heeft geabsorbeerd, ontstaan er al eeuwen eindeloze discussies over wèlk wit een voorwerp precies heeft.

Lin. nr. 2 - 37 cm

‘Heeft dit wit nou een dikroze of dunroze tint?

- Roze? D’r zit nota bene iets van groen in!

’En dit dan… ganzenwit?

- Met al dat geel d’r in? Nee, ivoorwit!

‘Waarom hou je het dan tegen het licht?’

- Hoe wil je anders die onderliggende garnaal-tinten beoordelen.. nit-wit.

L. nr. 7 - 35 cm

Dehua heeft het karakteristieke wit te danken aan het extreem lage gehalte ijzeroxide (denk aan roest) van nog geen 0,5% in de plaatselijke porselein-aarde. Ook de dichtheid ervan draagt er enigszins toe bij.

Compassie mag dan door de eeuwen heen nooit als specifiek mannelijk of vrouwelijk zijn afgebeeld, in de ateliers valt op dat de Guanyin-beelden door vrouwenhanden gestalte krijgen.

Een tedere touch is blijkbaar onontbeerlijk bij het assembleren van armen, hoofd en andere delen – binnen de korte tijd dat de klei zich er daadwerkelijk toe leent.

Een liefdevolle aanpak lijkt evenzo gewenst bij het aanbrengen van symbolen en versieringen als bijvoorbeeld het draaien van wat klei, bolletje voor bolletje, tot een parelcollier rond de hals.