To leave a stone behind at a special place is a tradition as old as the road to Rome. Indeed, indicating the direction may be one of the many reasons.

Some peoples placed a stone on a grave to keep wild animals from digging up the remains. Visitors therefore contributed a stone. The grave of a much loved or distinguished person was indicated by a big pile (which in later centuries led to the familiar shape of a stupa).

The more stones, the longer a grave was likely to stand out and be remembered. Or the less chance the spirit would wander and bother the world. Or the harder it would be for malicious survivors to create trouble or impurity.

Leaving a stone behind is a token that one was there.  A lasting monument, sometimes with an engraving. Perhaps we have become more aware through the ages of the transience of life since we nowadays prefer to leave flowers.

In a similar spirit travellers left a sign at the destination of their pilgrimage: a handwritten note, a set of crutches or… a simple stone.

In many - often quite desolate - areas in the Himalayas, travellers have been expressing themselves with stones: piling them to abstract stupas, adorning them with carved or painted mantras, etcetera. Often their creations are meant as actual route signs, more often spiritual ones – and occasionally they are just futile  attempts of a lonely traveller to have some kind of grip on this immense empty plain.

Usually a wall of mani-stones leads the traveller in and out of any mountain-village. Around the local shrine, chörten or monastry lie heaps of prayerstones in all sizes. Often adorned with the mantra of compassion - ‘om mani padme hum’ - but that is up to the pilgrim to choose.

The accompanying pictures were taken in Nepal and Tibet during the past forty years.

Het gebruik om op een speciale plek een steen achter te laten, is zo oud als de weg naar Rome. De richting aangeven kan inderdaad een van de vele redenen zijn.

Sommige volkeren legden stenen op een graf om te voorkomen dat wilde beesten het lijk zouden opgraven. Bezoekers droegen hun steentje bij tot de stapel. Vele stenen duidden op een geliefd of voornaam persoon (een vorm waaruit later de stupa is ontstaan). Hoe meer stenen, des te  langer zo’n graf wellicht bleef voort-bestaan. Hoe minder kans dat de geest ging ronddolen of kwaadwillenden het graf konden verontreinigen.

Het achterlaten van een steen is een duurzame herinnering dat men er was. Een klein monument waarin soms iets werd gekrast. Wellicht zijn we ons mettertijd bewuster van de vergankelijkheid geworden dat we tegenwoordig meestal bloemen achterlaten.

Uit gelijke overwegingen lieten pelgrims een teken achter op de bestemming van hun bedevaart. Soms lieten ze een geschreven briefje achter, een stel krukken - en soms een simpel steentje.

Op vele, vaak afgelegen plekken in de Himalaya zijn reizigers met stenen in de weer geweest: ze stapelen ze op tot abstrakte stupa’s, versierden ze met geschilderde of uitgehakte mantra’s, enzovoorts.

Vaak zijn hun creaties bedoeld als letterlijke wegaanwijzers, vaker spirituele en soms lijkt het een futiele poging van een eenzaam iemand om enige houvast op de immense, lege vlakte te krijgen.

Meestal leidt een muur van mani-stenen de bezoeker elk bergdorp in en uit. Rondom de voornaamste tempel, gompha of chörten ligt vaak een keur aan gebedsstenen. De stenen zijn vaak voorzien van de mantra van compassie -  Om-mani-padme-hum -  maar dat is aan de pelgrim om te kiezen.

Bijgaande foto’s zijn gemaakt in Nepal en Tibet gedurende afgelopen veertig jaar .